Trong bối cảnh bệnh án điện tử, liên thông dữ liệu và chuyển đổi số y tế đang phát triển mạnh mẽ, các bệnh viện thường tập trung đầu tư vào hạ tầng, phần mềm, thiết bị và giải pháp công nghệ hiện đại. Tuy nhiên, một sự thật không thể bỏ qua là: bảo mật y tế không chỉ nằm ở công nghệ, mà nằm nhiều hơn ở chính con người vận hành hệ thống.
Dù sở hữu “lá chắn” công nghệ tiên tiến đến đâu, toàn bộ hệ thống vẫn có thể sụp đổ chỉ từ một cú click nhầm vào email lừa đảo. Vì vậy, đào tạo bảo mật nội bộ đang trở thành yếu tố cốt lõi – quan trọng hơn cả việc mua thêm công nghệ đắt tiền.
Nhân viên: Lỗ hổng lớn nhất nhưng cũng có thể là “lá chắn mạnh nhất”
Thống kê toàn cầu cho thấy 80% sự cố rò rỉ dữ liệu bắt nguồn từ lỗi con người: mở file lạ, dùng chung tài khoản, chia sẻ thông tin không đúng quy định. Trong môi trường bệnh viện, tỷ lệ này còn cao hơn vì nhân viên phải xử lý lượng thông tin lớn, nhiều đầu mối, công việc gấp rút và thường xuyên tiếp xúc với email, hệ thống nội bộ.
Công nghệ chỉ hoạt động theo những gì nó được lập trình. Trong khi đó, hành vi con người thay đổi theo từng tình huống, thói quen và cảm xúc. Một nhân viên vô tình chia sẻ ảnh màn hình bệnh án, hoặc cắm USB không rõ nguồn gốc vào máy tính bệnh viện… là đủ để hệ thống bị tấn công mà không cần đến bất cứ kỹ thuật hack phức tạp nào.
Vì vậy, đào tạo nội bộ không phải là lựa chọn “nice to have” mà là phần quan trọng nhất để bảo vệ dữ liệu y tế.
Những rủi ro bảo mật điển hình đến từ hành vi con người trong bệnh viện
Trong quá trình triển khai bệnh án điện tử và các hệ thống HIS – LIS – PACS, nhiều điểm rủi ro xuất hiện từ chính thói quen sử dụng công nghệ của nhân viên. Một số lỗi thường gặp bao gồm:
Sử dụng tài khoản và mật khẩu sai cách: dùng chung tài khoản, đặt mật khẩu yếu, ghi mật khẩu ra giấy hoặc dán ngay trên màn hình khiến hacker gần như không cần tấn công kỹ thuật.
Email và mạng nội bộ: rất dễ bị lừa bởi email giả mạo của BHYT, Bộ Y tế, công văn xét nghiệm hoặc thông báo dịch tễ. Chỉ một cú click vào file PDF chứa mã độc có thể khiến cả hệ thống HIS – PACS “đóng băng”.
Lộ lọt dữ liệu khi giao tiếp: nhân viên trao đổi thông tin bệnh án ở nơi công cộng, gửi ảnh màn hình qua các ứng dụng không đảm bảo mã hóa, dẫn đến nguy cơ rò rỉ dữ liệu nghiêm trọng.
Thiết bị cá nhân: cắm USB không rõ nguồn gốc, sử dụng laptop cá nhân kết nối WiFi nội bộ hoặc lưu trữ dữ liệu bệnh nhân trên thiết bị riêng… đều tạo ra lỗ hổng khó kiểm soát.
Những hành vi nhỏ nhưng lặp lại hàng ngày này chính là “cửa hậu” mà hacker tận dụng mạnh nhất.
Vì sao đào tạo bảo mật lại mạnh hơn mọi công nghệ đắt tiền?
Một hệ thống công nghệ tiên tiến chỉ có thể phát huy hiệu quả khi người vận hành hiểu và tuân thủ quy tắc bảo mật. Đào tạo nội bộ mang lại nhiều giá trị mà không thiết bị nào có thể thay thế:
- Công nghệ chỉ chặn được các mối nguy đã được nhận diện, trong khi con người luôn có thể tạo ra lỗi mới chỉ từ một phút mất tập trung.
- Nhân viên hiểu biết về bảo mật sẽ tự tránh lỗi trước khi hệ thống phải xử lý hậu quả.
- Đào tạo giúp giảm tới 70% nguy cơ từ tấn công phishing, rò rỉ dữ liệu và các hành vi thiếu an toàn.
- Chi phí đào tạo thấp hơn rất nhiều so với việc khôi phục dữ liệu, phục hồi hệ thống sau tấn công ransomware hay xử lý sự cố rò rỉ bệnh án – vốn có thể gây thiệt hại hàng tỷ đồng.
- Khi nhân viên có nhận thức đúng, họ trở thành “lá chắn sống”, bảo vệ hệ thống thay vì trở thành lỗ hổng kỹ thuật số.
Những nội dung đào tạo bảo mật cần có trong môi trường bệnh viện
Để giảm thiểu rủi ro và phù hợp với yêu cầu của bệnh án điện tử, chương trình đào tạo cần bao gồm:
- Nhận diện email phishing liên quan đến BHYT, công văn, xét nghiệm, thanh toán, thông báo hệ thống.
- Quy tắc đặt mật khẩu mạnh và quản lý tài khoản cá nhân theo đúng quy định pháp luật và tiêu chuẩn điện tử hóa bệnh án.
- Hướng dẫn sử dụng HIS – LIS – PACS an toàn, tuân thủ quy trình bảo mật.
- Quy định về bảo mật thông tin bệnh nhân và trách nhiệm của từng cá nhân.
- Xử lý khẩn cấp khi phát hiện dấu hiệu bất thường: liên hệ ai, ngắt kết nối như thế nào, cần báo cáo cho bộ phận nào.
- Thực hành mô phỏng các tình huống thực tế thay vì chỉ học lý thuyết.
Xu hướng tương lai: bảo mật dựa trên con người sẽ là trọng tâm
Sự phát triển của bệnh án điện tử, IoT y tế, AI và điện toán đám mây khiến bề mặt tấn công ngày càng rộng. Hacker hiện nay không tập trung vào phá hệ thống mà tấn công vào nhân viên – mắt xích dễ bị đánh lừa nhất.
Vì thế, các bệnh viện hiện đại đang xây dựng văn hóa “bảo mật là trách nhiệm của mọi người”, không chỉ của phòng IT. Đây là xu hướng tất yếu khi hệ thống y tế tiến tới chuẩn hóa và liên thông dữ liệu trên phạm vi toàn quốc.
Một bệnh viện an toàn không bắt đầu từ công nghệ mà bắt đầu từ con người. Khi nhân viên có đủ kiến thức và ý thức bảo mật, mọi phần mềm, thiết bị và giải pháp công nghệ sẽ hoạt động hiệu quả hơn và bền vững hơn.
Trong hành trình chuyển đổi số y tế, đặc biệt là triển khai bệnh án điện tử, đào tạo bảo mật nội bộ chính là nền tảng giúp các đơn vị y tế bảo vệ dữ liệu bệnh nhân – tài sản quý giá nhất của mọi hệ thống.